آب و هوا و وضعیت جغرافیایی استان گیلان

گیلان یا گیلؤن از استان های شمال ایران مرکز این استان کلانشهر رشت است . درباره نام گیلان و معانی واژه گیل ، نظرات متفاوتی بیان شده‌است. لغت‌نامه دهخدا ، واژه گیلان از«گیل» می آید ، و پسوند مکان«ان» ، به معنای محل سکونت گیل‌ها ست که صورت این واژه در زبان پهلوی ، گِلان (Gelan) و نزد یونانی‌ها گِلای (Gelae) است . از نطر آب و هوایی ، آب و هوا و وضعیت جغرافیایی استان گیلان به گونه ای خاص و شگفت انگیز مرطوب و سرسبز است . چرا که جریانات جوی غالب شمالی – جنوبی ، بر فراز دریا مرطوب شده ، توسط مانع قوی البرز بالا رفته و در منطقه به جا می مانند در نتیجه تمام سال در جلگه و کوهپایه شمال غربی رشته کوه باران وجود دارد . بارش در پاییز وقتی که ناپایداری جوی در بالاترین حد خود هست ، در حداکثر بوده ، در زمستان و اوایل بهار متوسط است . و در تابستان به حداقل می رسد .

استان گیلان منطقه‌ای است تاریخی که در حدود دلتای رود سفیدرود قرار دارد که زادگاه مردم گیلدر دوران باستان بوده است . به ساکنان ایرانی کنونی آن که به زبان گیلکی تکلم می‌کنند گیلک گفته می‌شود .

تحقیقات انجام شده توسط باستان شناسان در گیلان حاکی از وجود تمدن‌هایی با قدمت سه هزار سال چون مارلیکو املش است . آثار باستانی گویای خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین است . تا قرن هفتم پس از میلاد گیلان در حوزه نفوذ امپراطوری‌های پی در پی هخامنشی ، سلوکی ، پارتی و ساسانی که بر ایران حکم می‌راندند قرار داشت .

روسیه این استان را در قرن هیجدهم به مدت دوازده سال اشغال کرد . در قرن نوزدهم افزایش تجارت خارجی و توسعه سریع حمل و نقل در خزر و افزایش مسافر و بار در راه ترانزیتی تهران – انزلی گیلان را به جریان اقتصاد نوظهور جهانی وارد کرد و گیلان به مرکز تماس سیاسی اقتصادی و اجتماعی با غرب در آخرین دهه‌های قرن نوزده تبدیل شد و در نتیجه به میدانی برای تعدادی از جنبش‌های شورشی مهم رادیکال در دوره ۱۹۰۵ تا ۱۹۲۱ مبدل شد .

گیلانی ها نقشی اساسی در پیروزی انقلاب مشروطیت و اعاده مشروطیت پس از استبداد صغیر داشتند . همچنین با تسخیر تهران ، محمد علی شاه را برکنار کردند . تأسیس جمهوری شورایی گیلان ثمره نهضت جنگل گیلان ، به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی بود که اولین و تنها حکومت سوسیالیستی در ایران بوده ‌است .

گیلان از نظر جغرافیایی ، از شمال با دریای خزر و کشور آذربایجان همسایه است که از طریق شهر آستارا با این کشور مرز بین‌المللی دارد . از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌شود . مساحت استان گیلان ۱۴۰۴۴ کیلومترمربع و جمعیت آن کمی بیش از دو میلیون نفر است .

۴۶ درصد جمعیت کل استان گیلان در مرکز استان، شهر رشت زندگی می کنند که دوازدهمین شهر پرجمعیت ایران است. سایر شهرهای پرجمعیت این استان به ترتیب شهرهای بندر انزلی (منطقه آزاد انزلی) ، مهم‌ترین بندر ایرانی در حاشیه دریای کاسپین، لاهیجان، تالش، لنگرود، رودسر ، بندر آستارا ، صومعه سرا هستند.

طبیعت زیبای استان گیلان جنگلی و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است . این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته کوه البرز و بخش غربی سواحل دریای خزر است . استان گیلان از سال ۱۳۴۴ در تقسیمات کشوری ایران به عنوان استان مستقل وارد شد . این منطقه پیش از آن ایالت گیلان و طوالش بعد با نام استان یکم خوانده می‌شد .

گونه‌های گیاهی و جانوری

استان گیلان پوشش گیاهی غنی خود را مدیون ممتاز بودن آب و هوا و وضعیت جغرافیایی معتدل و مرطوب خود است . ناحیه رویشی هیرکانی همچون نواری سبز ، حاشیه جنوبی دریای خزر و نیمرخ شمالی رشته کوه البرز را پوشانده است . این ناحیه رویشی به خاطر حاصلخیزی خاک ، تغییرات دما و بارندگی های متعدد ، حاوی گونه‌های گیاهی زیادی است .

جنگل های سالم و دست نخورده این منطقه ، کمربندی از درختان خزان‌کننده دوران سوم زمین‌شناسی را تشکیل داده اند . این جنگل‌ها که به جنگل‌های مرطوب یا کاسپی نیز معروفند ، ارزش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی زیادی دارند و میراث طبیعی جهانی محسوب می‌شوند . این جنگل لایه دار است و دارای لایه‌ای از درختان خیلی بلند مثل بلند مازو ، درخت آزاد و انجیلی و انواع رایجتر افرا و نارون . لایه‌ای از درختان کوچکتر مثل لیلکی ، کلهو ، و شبخسب ، شمشاد در مناطق سایه دار و همه انواع درختان میوه وحشی و یک زیربوته با بته‌هایی مثل جل ، خاس ، خزه ، تاک وحشی ، پیچک ، و دیگر گیاهان خزنده است .

در کوه‌های با ارتفاع متوسط ، درختان بلوط، نم دار ، افرا و نارون می رویند . شهرهای رودبار و منجیل به لحاظ پوشش گیاهی ویژه طبیعی و کشاورزیش یعنی جنگل های سرو بسیار بلند و درختان زیتونش منحصر به فرد است . سوسن چلچراغ در عمارلوی رودبار از گونه‌های منحصر به فرد در استان گیلان است .

گیاهان و جانوران تالاب انزلی

تالاب انزلی ، به دلیل وجود گیاهان ، جانوران و شکل بستر ، ارتباط با دریا و سیستم رودها دارای محیط زیستی خاص است . گیاهان تالاب به سه دسته گیاهان غوطه ور ، شناور و حاشیه‌ای تقسیم می‌شوند . معروف‌ترین گیاه تالاب انزلی که دارای شهرت جهانی است لاله مردابی نام دارد که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی می‌خوانند . حواصیل‌ها ، اردک سانان ، مرغابی سانان ، کشیم شانه‌دار بزرگ ، کشیم سیاه گردن ، یلوه کوچک ، کاکایی از پرندگان این تالابند .

پوشش انبوه گیاهی گیلان زیستگاه گونه‌های وحشی چون پلنگ ، آهو و بز کوهی بوده که امروزه به دلیل گسترش شکار غیرمجاز این‌گونه‌ها تا مرز انقراض پیش رفته‌اند . گیلان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های مرالیا گاو کوهی ، یکی از سه گونه گوزن موجود در ایران و بزرگترین گونه آن ، است که در جنگل‌های مناطق کوهستانی زندگی می‌کند .

دیگر گونه منحصر به فرد و کمیاب در گیلان ، سمندر باله دار جنوبی است که از اهمیت جهانی برخوردار است . و هر ساله هزاران مسافر برای دیدن این زیبایی ها به گیلان سفر کرده و در بیشتر موارد با خرید ویلا در زیباکنار این امکان را برای خود فراهم میکنند تا بتوانند هر زمان که میخواهند از این موهبت الهی نهایت استفاده را کنند . ساختن ویلا های مدرن و شیک با توجه به موقعیت جغرافیایی گیلان توسط مهندسین خبره شرکت انبوه سازان مدرن سازه این شانس را به حامیان و گردشگران طبیعت گیلان میدهد تا با فراغی آسوده سر به دامان طبیعت گذارند و لذت آرامش ماندگار را تجربه کنند .

گیاهان دارویی استان گیلان

جنگل‌ها و مراتع این ناحیه ، زیستگاه گونه‌های متنوعی هستند که در حدود ۲۵ درصد آنها جزو خانواده‌ی گیاهان دارویی هستند . در ادامه با تعدادی از آنها آشنا می‌شویم .

گل گاوزبان

از شناخته‌شده‌ترین گیاهان دارویی است که بومی استان گیلان است و در ارتفاعات البرز غربی به صورت خودرو می روید .
از گل‌های خشک‌شده‌ی این گیاه ، شکل دمنوش استفاده می‌شود .

زولنگ

این گیاه خاردار بومی نواحی شمال ایران است و چوچاق نیز نامیده می‌شود و از تیره‌ی چتریان است . برگ‌های نرم و لطیف آن هم مصرف غذایی و هم مصرف دارویی دارد .

عروسک پشت پرده

کاکنه نام دیگر این گیاه است . در فصل پاییز ، تحت تاثیر فعالیت باکتری سلولزخوار ، کاسه‌گل تجزیه می‌شود و فقط رگبرگ‌های آن به شکل تور سفیدرنگ ظریفی باقی می‌ماند به صورتی که میوه‌ی درون آن نمایان می‌شود . علت نامگذاری گیاه به عروسک پشت پرده ، همین شکل پاییزی میوه و گل آن است .

کوله‌خاس

کوله خاس درختچه‌ی جنگلی کوچکی است که سایه‌پسند بوده و خزان ندارد . گل‌های بسیار کوچک به رنگ سفید مایل به سبز و میوه‌ی کروی قرمز دارد . ریشه‌ی ضخیم ، افقی و منشعب کوله‌خاس برنگ خاکستری بوده و خواص دارویی دارد از این رو در سال‌‌های اخیر به دلیل خواص منحصر به فردش صادر می‌شود .

آقطی سیاه

انگور کولی نیز به آن می گویند و درختچه‌ای است که در نواحی مرطوب و سایه‌دار رشد می‌کند و ارتفاع آن در نواحی مساعد به ۱۰ متر هم می‌رسد . میوه‌‌های این درختچه ، اواخر پاییز می‌رسند و فقط به صورت پخته قابل استفاده است . قسمت‌های مختلف آقطی سیاه ، گل، برگ ، میوه، ریشه و پوست داخلی ساقه خواص دارویی دارند .

گل ساعتی

بوته‌ای همیشه سبز که به دلیل داشتن ساقه‌هایی بلند و بالارونده ، رشد سریعی دارد . برگ و میوه‌ی گل ساعتی خواص دارویی و طبعی گرم دارد .

غافث

غافث گیاهیست که در مناطق سایه‌دار رشد می‌کند ، ساقه‌های صاف و پوشیده از کرک دارد . برگ‌های این گیاه از نوع مرکب هستند و هر کدام از ۵ تا ۹ برگچه‌ی بزرگ و کنگره‌دار تشکیل شده‌اند . برگ‌های خشک شده و سرشاخه‌های گل‌دار گیاه غافث ، که در طب سنتی به دوای جگر معروف است ، خواص دارویی و طبعی گرم و خشک دارد .